الگو های تدریس
الگوی حل مسئله
اکثر متخصصان معتقدند که برای جذب محتوای آموزشی لازم است که شاگردان به صورت فعال دیده‌ها و شنیده‌ها و تجارب‌ها را درباره محیط به نحوی تنظیم کنند که یافته‌ها بخشی از ساخت شناختی پایدار آنان شود.
الگوی حل مسئله شاگرد را در وضعیتی قرار می‌دهد که او فرضیه‌های خود را از راه پژوهش و کاوش و به مدد شواهد موجود می‌آزماید و شخصاً از آن نتیجه گیری می‌کند.
ویژگی‌های الگوی حل مسئله : چهار عنصر اصلی تدریس، کُنش و واکنش معلم، روابط میان گروهی، شرایط و منابع.
1- مراحل اجرای الگوی حل مسئله:
الف) طرح مسئله یا بازنمایی مشکل: فرایند حل مسئله با طرح مسئله آغاز می‌شود. مسئله را می‌توان از راههای مختلفی در ذهن شاگردان ایجاد کرد. انتخاب مسئله‌ی مناسب برای شروع تدریس یکی از مهمترین مراحل انجام کار به شمار می‌آید. در این مرحله آموزگار باید به خصوصیاتی مثل سن و رشد ذهنی و عاطفی ویژگی‌های فرهنگی اجتماعی و رغبت آنها را در نظر بگیرد.
ب) جمع آوری اطلاعات: شاگرد پس از مواجه شدن با مسئله و تعریف آن باید با کمک و هدایت معلم به دنبال اطلاعات مورد نیاز برود. منابع مانند کتابهای درسی و غیر درسی – روزنامه‌ها – مجلات- مصاحبه – گردش علمی باشد.
ج) ساختن فرضیه: فرضیه سازی یعنی پیش بینی راه حل‌های احتمالی و حدسی برای حل مسئله است.
فرضیه‌های اولیه براساس نگرش و شناخت پیشین شاگرد و اطلاعات و شواهدی که در اختیار وی قرار دارند در ذهن او شکل می‌گیرند ولی هیچ یک از آنها اخذ نتیجه قطعی نیست.
د) آزمایش فرضیه: برای قبول یا رد فرضیه باید آن را بیازماییم. آزمایش فرضیه فعالیتی است آگاهانه که در آن اطلاعات جمع آوری شده تحلیل، ترکیب، ارزشیابی می شوند.
هـ) نتیجه گیری، تعمیم و کاربرد: فرایند حل مسئله باید به نتیجه منتهی گردد. بدون نتیجه گیری مسئله حل نخواهد شد. پس از نتیجه گیری شاگرد باید پیش بینی کند که نتایج بدست آمده چقدر و تا چه اندازه به موارد جدیدی قابل تعمیم است.
2- چگونگی کنش و واکنش معلم:
معلم در این الگو نقش راهنما را بازی می‌کند و شاگردان فعالانه در پی یافتن پاسخ هستند.
3- روابط میان‌گروهی:
نه تنها معلم با دانش‌آموزان بلکه دانش آموزان هم با همدیگر با اعضای گروه‌ها در ارتباط هستند.
4- منابع و موقعیت :
فقط معلم منبع نیست، کتاب –دانش‌آموزان دیگر- کتابخانه-فیلم – موزه و محیط منابع اطلاعاتی هستند.
* محاسن الگو: فعال بودن دانش آموزان – مسئولیت پذیری- رضایت خاطر همه دانش‌آموزان – رشد فکری و روانی دانش‌آموزان – کاربرد معلومات – روح پژوهش – انتقاد پذیری- خلاقیت – نوآوری در دانش آموزان.
*محدودیت های الگو: اجرای آن مشکل است به معلمان قوی و با تجربه احتیاج دارد. امکانات و تجهیزات و فعالیت‌های آموزشی می خواهد – تعداد شاگردان باید محدود باشند- امکانات مالی – وسایل کمک آموزشی باید مهیا باشد.
مقایسه بین الگوی دریافت مفهوم با روش های موجود در نظام آموزشی کنونی
در الگوی دریافت مفهوم، معلم با ارائه‌ی مثالها و مصادیق فراگیران را راهنمایی و هدایت می‌کند تا خود آنان به مفهوم درس برسند در صورتی که در نظام آموزشی ما، شیوه‌ی معمول چنین بوده است که معلمان در ابتدا مفهوم درس و سپس مثالها و مصادیق را ارائه می‌دهند و در نهایت فراگیران سایر مثالها و مصادیق را ارائه می‌دهند.
الگوی دریافت مفهوم:
ارائه مثالها و مصادیق توسط معلم ! ارائه‌ی مثالها و مصادیق توسط فراگیران!ارائه مفهوم توسط فراگیران.
نظام آموزشی کنونی:
ارائه مفهوم توسط معلم! ارائه مثالها و مصادیق توسط معلم! ارائه مثالها و مصادیق توسط فراگیران.
مراحل الگو:
با توجه به آن چه در نمونه‌های درسی دیده شد این الگو شامل سه مرحله‌ای اساسی به ترتیب زیر است .
معلم: ارائه نمونه‌ها (مثالها) با نشانه‌گذاری (آری – خیر)
مرحله‌ی اول
فراگیران: مشاهده کردن، فکر کردن، حدس زدن (فرضیه دادن) |
معلم: ارائه نمونه‌ها بدون نشانه گذاری
مرحله‌ی اول
فراگیران: تشخیص نشانه‌ها |
مرحله‌ی دوم:
معلم: رهبری و نظارت کردن
مرحله‌ی دوم
فراگیران: ارائه‌ی نمونه‌ها با نشانه گذاری |
معلم: جهت دادن به فرضیه ها، استنتاج و جمع بندی
مرحله‌ی سوم
فراگیران: ارائه، شرح و بسط حدس ها و فرضیه‌ها |
روش نمایشی
این روش بر مشاهده و دیدن استوار است. افراد مهارت‌های خاصی را از طریق دیدن فرا می‌گیرند به عنوان مثال معلم در کلاس درس تصمیم دارد کار کردن با یک وسیله را به دانش‌آموزان یاد دهد که از طریق این روش می‌تواند عمل کند. مهمترین حسن این روش، به کارگیری اشیای واقعی و حقیقی در آموزش است و بیشتر در درسهایی که جنبه‌ی عملی و فنی دارند کاربرد دارد.
مراحل اجرای روش نمایشی
1- مرحله آمادگی: معلم باید هدف از تدریس را دقیقاً مشخص کند و امکانات لازم را از قبل فراهم نماید و از سالم بودن آن ابزار اطمینان حاصل کند.
2- مرحله‌ی توضیح: معلم قبل از انجام تدریس، باید اهداف را برای شاگردان به وضوح بیان کند، نحوه و علت انجام دادن عمل را توضیح دهد و سوالاتی را که انتظار دارد شاگردان در پایان تدریس، پاسخ دهند را مطرح کند که باعث جلب توجه شاگردان شود.
3- مرحله‌ی نمایشی: معلم باید روش صحیح کار و مراحل آن را به نمایش بگذارد.
4- مرحله‌ی آزمایش و سنجش: بعد از اجرای مراحل قبل، معلم باید از دانش‌آموزان باز خورد دریافت کند تا متوجه شود که دانش‌آموزان موضوع را فهمیده‌اند یا نه و در صورت بروز مشکل، معلم نقایص را بر طرف کند که با پرسشهای کتبی یا شفاهی می‌تواند به این موضوع دست یابد.
محاسن و محدودیت‌های روش نمایشی:
از محاسن این روش می‌توان از به کار گیری اشیای حقیقی و واقعی نام برد. ولی با توجه به این که شاگردان نمی‌تواند از راه تجارب مستقیم و از راه عمل و تمرین و تکرار مهارت لازم را کسب کنند، یادگیری از کیفیت چندان بالایی برخوردار نیست.
