نگاهی به ویژگی های دانش آموزان بیش فعال و شیوه رفتار با آنها

 ناآرامی در کلاس درس با مسایلی چون جابه جا شدن روی نیمکت، صحبت با نفر کناری، پشت سری و...، ایجاد صدا مانند ضرب گرفتن روی میز یا جامیز، ساییدن کف پا به زمین، نقاشی کردن روی میز، دفتر، کتاب و... مشخص می شود. اغلب این دانش آموزان به آموزگار خیره می شوند، نکات درسی را یادداشت می کنند، اما در تمام این مدت، نمی دانند چه می نویسند و فقط به صورت غیرارادی چیزی را شنیده و یادداشت می کنند، اما در حقیقت در رویای خود غوطه ور هستند (نمونه ای از رویایی شدن).
بر اساس آمار روانشناسان آموزشی ? تا ?? درصد دانش آموزان مبتلا به «ناتوانی در تمرکز و بیش فعالی» (ADD) هستند و به این ترتیب، در هر کلاس تقریباً ? نفر از دانش آموزان مبتلا به ADD هستند.
این عارضه بیماری نیست، بلکه به صورت ژنتیکی، کودک فعال تر از همسالان خود است. اگر چه اغلب این کودکان در زمره کودکان با ضریب هوشی بالا قرار می گیرند، اما از کودکی به دلیل وجود این مسأله، کم حوصله و بی دقت بوده، زودتر از همسالان خود از تماشای تلویزیون، بازی و... خسته شده و دایما در حال تحرک هستند. با وجود همه این نکات، بسیار سریع الانتقال بوده و گیرایی بالایی دارند و شاید یکی از دلایل این بی حوصلگی و خستگی آنها همین مسأله باشد.
در دوران مدرسه، این عارضه کماکان همراه کودک است. طبق اعلام مرکز روانشناسی _ آموزشی آمریکا نقش آموزگار و والدین تأثیر مهمی در درمان این کودکان دارد. توجه به این نکته ضروری است رفتارهای افراد مبتلا به «بیش فعالی» غیر ارادی است و از سر لج بازی، شیطنت نامطلوب و... نبوده و به عبارتی رفتارها «هدفمند» و به قصد «آزار» نیستند.
رفتار آموزگاران در قبال دانش آموزان مبتلا به بیش فعالی
اگر چه کنترل این قبیل دانش آموزان بسیار سخت است اما آموزگار اولین مربی کودک است. بنابراین توجه به نکات زیر راهگشا است:
* «جای» دانش آموز را تغییر دهید، اما توجه کنید تا او به دلیل کار شما پی نبرد. او را قانع کنید که دوست دارید به او نزدیک تر باشید و او را در نزدیک ترین فاصله نسبت به خود بنشانید.
* سعی کنید دانش آموزی آرام و ترجیحا زرنگ را در کنار او بنشانید (کودک بیش فعال، باهوش و سریع است). نگذارید دانش آموزان بیش فعال در کنار یا نزدیک هم بنشینند.
* این گونه دانش آموزان، نباید نزدیک درب ورودی کلاس، پنجره، انتهای کلاس و حتی در کنار کلید برق بنشینند. هر عامل کوچکی، وسیله ای برای حواس پرتی آنها است. حواس آنها حتی با عبور یک پرنده پرت می شود!
* هنگامی که مبحث درسی جدیدی را آغاز می کنید، طوری بایستید که کمترین فاصله با او را داشته باشید. این نکته او را وامی دارد تا به درس گوش کند.
* پیش از آغاز درس جدید، بهتر است از او بخواهید تا درس جلسه قبل را توضیح دهد. از او درس نپرسید بلکه بخواهید درس را مانند شما توضیح بدهد. آنها به خوبی از عهده انجام این مسأله برمی آیند، چرا که از نظر شخصیتی در زمره افراد «راهبر» و «مدیر» قرار داشته و «کم رو» و «خجالتی» نیستند.
* پس از پایان درس جدید، از او بخواهید آنچه را که متوجه شده توضیح بدهد، از دیگران نیز بخواهید درس جدید را توضیح بدهند این مسأله راهی برای تکرار درس و آموزش غیرمستقیم به دانش آموز بیش فعال و کم دقت و بازیگوش است.
* این قبیل دانش آموزان علاقه شدیدی به «مطرح شدن» و «مرکز توجه بودن» دارند. از این رو اگر این نیاز آنها برآورده نشود، سرخورده شده و شیطنت را آغاز می کنند. بنابراین به نحوی این نیاز او را پاسخ بگویید (دقت کنید تا بین دانش آموزان تبعیض قایل نشوید).
* قبل از طرح هر پرسشی، همه دانش آموزان را از نظر بگذرانید. این حرکت آنها را به سمت شما متمرکز می کند.
* در میان تدریس، لحن کلام، وضعیت ایستادن و... خود را تغییر دهید. این تغییر وضعیت دانش آموز مورد نظر را به سوی شما متمرکز می کند.
* از وسایل کمک آموزشی استفاده کنید. فیلم، نوارهای آموزشی، کارت های بازی و خلاقیت، فعالیت های گروهی و... را فراموش نکنید. این مسأله همه دانش آموزان مخصوصا دانش آموز بیش فعال را مشتاق می کند.
* از «نام کوچک» دانش آموزان در زمان «پرسیدن درس» ، توجه دادن آنها به صحبت ها و تدریس خود استفاده کنید. صدا کردن اسم هر شخصی شوک آور و بیدار کننده است.
* در اطراف نیمکت دانش آموز فعال حرکت کنید و سعی کنید از کتاب دانش آموزان و مخصوصا دانش آموز مورد نظر استفاده کنید. کتاب را بر ندارید، بلکه با انگشت یا خودکار نکات مهم را نشان دهید (از خط کش استفاده نکنید چرا که وحشت آور است.) این مسأله او را روی درس متمرکز می کند.
استفاده از آزمون های گوناگون
آزمون از مهم ترین شیوه های ایجاد جذابیت در کلاس درس است. آزمون های هوش، سنجش دقت و سرعت و... حتی اگر در حد یک سؤال باشد بسیار مفید است.
نکته مهم این که در بسیاری مواقع دانش آموزان بیش فعال (ADD) به آزمون های آسان پاسخ نادرست و به تست های سخت پاسخ درست می دهند! برای جلب توجه بهتر است اگر سؤال یا سؤال های آزمون را روی تخته می نویسید، از حروف بزرگ و رنگی استفاده کنید تا همه دانش آموزان مخصوصا دانش آموزان مورد نظر متوجه شود.
بهتر است آزمون هایی را برای پاسخ در منزل در نظر بگیرید. این مسأله باعث می شود تا کودک بیش فعال برای مدتی آرام بوده و آرامش را تجربه کند!
دانش آموز بیش فعال را تشویق کرده و به او امید بدهید
* همواره آنها را تشویق کنید، حتی اگر اشتباه می کنند آنها را راهنمایی کرده و از تنبیه جداً بپرهیزید.
* هیچ گاه درباره شیطنت ها، ناآرامی ها، اشتباه ها و... او با کسی صحبت نکنید و یا حداقل نزد خود آنها مسأله را بازگو نکنید.
این مسأله آنها را ناآرام تر، پرخاشجو، عصبی و... می کند و از آن پس رفتارشان را هدفمند کرده و به قصد آزار، شیطنت خواهند کرد.
* تا جایی که می توانید عزت نفس و اعتماد به نفس آنها را افزایش داده و به آنها شخصیت بدهید.
* اگر در کلاس یا منزل خطایی از آنها سر زد، آنها را تنبیه نکنید؛ بلکه غیرمستقیم خطای آنها را با نقل حکایت و... گوشزد کنید.
* به هر میزان با آنها با ملایمت، مهربانی، صبر و حوصله و منطق برخورد کنید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.
وظیفه و رفتار والدین
جدا از آموزگاران که نقش مهمی در تربیت و بازسازی شخصیت این گونه دانش آموزان دارند، والدین به عنوان بخشی دیگر، وظیفه مهمی به گردن دارند. در واقع رفتار والدین می تواند مکمل یا تخریب کننده رفتارهای مثبت کودک باشد.
* یکی از نکات مهم و قابل تأمل ارتباط تنگاتنگ والدین و مدرسه است. والدین اغلب به دلیل خجالت یا وحشت از رفتار نادرست فرزندشان از رفتن به مدرسه فرزندشان امتناع می کنند که این خود سرآغاز بروز مشکلات متعددی است. بنابراین ارتباط تنگاتنگ والدین و اولیاء مدرسه مخصوصا آموزگاری که با فرزندشان ارتباط مستقیمی دارد بسیار مهم است.
*والدینی آگاه باشید و در زمینه رفتار با کودک «بیش فعال و کم تمرکز» مطالعه کنید. به هر میزان اطلاعات شما بیشتر باشد می توانید فرزندتان را بهتر یاری دهید.
* نظارت دقیق، اما به دور از وسواس بر رفتار فرزندتان در مدرسه و منزل داشته باشید.
* از روانپزشکان برای رفتار با کودکان «بیش فعال» کمک بگیرید.
* نکات مثبت رفتار او و کارهای مثبت او را بزرگ جلوه دهید و آن را برای همه تعریف کنید. برای تشویق بیشتر، بهتر است کارهای خوب را روی کاغذی یادداشت و در جایی از منزل که او و دیگران مرتباً می بینند، نصب کنید. با این کار او احساس غرور کرده و به انجام رفتارهای پسندیده تشویق می شود.
*سعی کنید او را «شرطی» نکنید، اما گاه، خرید هدیه ای کوچک در ازای کارهای مثبت او بسیار خوب است.
*کارهای مثبت او را به آموزگارش منتقل کنید تا به هر نحو که آموزگار می داند، او را تشویق و از او تقدیر کند.
* به هیچ وجهی او را تنبیه نکنید (لفظی یا بدنی که البته تنبیه بدنی، از قرار سالهاست منسوخ شده است!) چرا که با تنبیه او پرخاشجو، عصبی، تندخو، کلافه و... می شود و نتیجه برعکس خواهد بود.
کلام آخر
کودک یا دانش آموز «بیش فعال» نه بیمار است و نه دیوانه؛ تنها به دلیلی که بیشتر روانشناسان آن را ژنتیکی می دانند، بیش از کودکان دیگر فعالیت می کند. او ذهنی عقب افتاده نیست بلکه بهره هوشی بالایی نیز دارد اما نیازمند نظم بخشیدن به این توانایی است.
با حفظ آرامش خود سعی کنید تا آرامش را آهسته آهسته به او بازگردانید.