راهبردهای چگونگی رشد خلاقیت وتفکر در دانش آموزان
خلاقیــــــت مفهومی پیچیده و در برگیرنده ابعاد متفـــاوت علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی است. اگـر بخواهیم در جامعه ای این مفهوم توسعه پیدا کند و به شکلی پایــــدار تحقق یابد، باید در درجه اول شرایط علمی و فرهنـــگی ، سازمانی و فردی آن را به وجود آوریم. زیرا اگر شرایط لازم و
مناسب علمی فراهم نــیابد، هـــــر نوع کوششی از نظر کیفیت و محتوا بی نتیجه خواهد ماند.همچنــــــین اگر نتوانیم شرایط فرهنــــــــگی و سازمانی ، تحقق و توسعه خلاقیت را ایجاد کنیم ، هر چه بکوشیم و توان علمی خود و نیــــروی انسانی مربوط به این فرایند را افزایش دهیم، باز هم نمی توانیم به توسعه ای پایدار دست یابیم. خلاقیت جنبه های متعددی دارد که هر یک باید در جـــای خود مورد بررسی قرار گیرد.
یک جنبـــه بسیار مهم، وجود شرایط لازم برای بروز این استعداد همگانی است.
بنابراین آمـــــوزش و پــــــرورش برای رشد خلاقیـــت و نواندیشی در دانش آموزان بویـــــــژه در دوره ابتدایی به مــــنزله زیر بنای تعلیـــم و تربیت، باید درک صــــریح و روشنی از شرایط موجود به دست بیاورد و کوشش او در گام بعدی باید بر مبنای فلسفه تعلیــــــم و تربیت و اهداف اصولی و معیــــارهای علمــــی و معتــــبر باشد تا تصویر روشنی از شرایــط مطلوب خلاقـــــیت رسم کند. در ایــــن صورت است که می تواند با کمــترین وقت، انـــــــرژی و سرمایه، در مســـــیر پرورش و شکـــوفایی خلاقـــــیت و نواندیشی قرار گیرد.
امروزه در اکثر منابع علمــــی و گزارشهای تحقــیقاتی به نوآوری و خلاقیت به منزله یک استعــــداد همگانی توجه می شود وصاحبنظران بر این باورند که همه افراد بشر و به عبارتی همـــــه دانش آموزان دوره ابتــــــدایی توان و استعــــــداد خلاق شـــــدن را دارند و می توانند در جـهت پرورش این استعداد گام بر دارند.
بســـــیاری چنین می پندارند که خلاقیت یک ویژگی ذاتی است که تنـــــها برخی از افراد خوشبــخت با ان مـــــتولد
می شوند. اما امروزه ثابت شده است این توانایی در نوع بشر عمومیت دارد و همـــــــه در هنگام تولد به درجـــات گوناگون دارای این استعداد هستند. به همیــــن دلیل معلـم ابتدایی نـــباید احساس کند که تـــنها می توان بــــچه های باهوش را خلاق کرد زیـــــرا عوامــــل دیگری چون مهارتیابی، آموزش پذیری، انعطاف پذیری، سطح دانش و اگاهی، میزان تجربه و دریافتهای تجربی، خطر پذیری، نترسیدن از اشتباه و شکست و ... در خلاقیت و نوآوری دانش آموزان تاثیر دارد.
بنابراین معلم ابتدایی باید عوامل را به صورت یک مجموعه، در دانش اموزان شناسایی کند و بکوشد انها را پرورش دهد.
در راهبرد های حاضر سعی شده است که روشهای رشد خلاقیت در دانش آموزان شناسایی و مورد بحث قرار گیرند، بعضی از این راهبرد ها عبارتند از :
- متنـــــــاسب نمودن محتوا با نـــــیازها، درک و فــــــهم
دانش آموزان تا موجب یادگیری فعال،پویا و پایدار شود. مثال:برای آموزش قوانین راهنمایی و رانندگی، معلم از دانش آموزان بخواهد از مسیر منزل تا مدرسه،
علایم راهنمایی و رانندگی را در دفتر ترسیم و پیامهای هر یک را به کمک معلم بیان کنند.
- هدایت معلمان در استفاده از شیوه ها و الگو های نوین تدریس.
- تدریس بر اساس شاگـــــرد محـــــوری وشرکــــت دادن فراگیران در تدریس.
- یاد دادن مفاهیم به صورت عینی به نحوی که از وسایل استفاده شود. مثال:
در آموزش مفهوم داس، برای دانش آموزی که تا کنون آن را ندیده اند، معلم داس را به کلاس ببرد
- گروه بندی دانش آموزان به گونه ای که هر گروه کار خاصی را با مطالعه و تحقیق انجام داده و نتیجه کار را به کلاس گزارش دهد.
- درگیر کردن یاد گیرنده با مطلب اموزشی وحل مساله از طریق خود دانش آموز.
- مشارکت دانش آموزان در همه زمینه ها
از قبیل خواندن قران، سرود، ناظم یار، بهداشتیار و یا واگذاری نقش مدیریت مدرسه به دانش آموزان با توجه به علاقمندی آنها.
- تقویت قدرت تخیل و تصویر سازی ذهنی در فراگیران، مثال: طرح معما یا تجسم موقعیتهای مختلف مکانی و زمانی به صورت واقعی یا غیر واقعی.
- به وجود اوردن زمینه ای که در آن دانش آموزان با رعایت ادب و اصول منطقی نظر خود را در مورد مسایل مختلف اعلام کند.مثال: تشویق معلم، به نقد منطقی دانش آموزان نسبت به انچه می بینند، می شنوند ومی خوانند.
- ایجاد روحیه پرسش از خود در دانش آموزان به گونه ای که به هر پدیده ای که می بینند با دقت بنگرند و به طور مستمر از خود بپرسند چه خواصی و نظمی را داراست. حتی در مورد پدیده های نا منظم.
- استفاده از تمثیل در پرورش خلاقیت. مثال: در تدریس از دانش آموزان بخواهیم، مثال عینی بیان کنند.
- ایجاد امنیت برای دانش اموزان اعم از امنیت عاطفی، اجتماعی، فرهنگی و غیره.
- دور کردن دانش آموزان از تعصبات فردی و اجتماعی از طریق اجرای نمایش به وسیله فراگیران، سخنرانی کوتاه در مراسم مختلف، معرفی کتب و بیان داستان در این زمینه.
- تقویت قوای ظاهری، یعنی دانش آموزان را تشویق کنیم و به انان تفهیم نماییم که چشم بیشتر می تواند ببیند، گوش بیشتر می تواند بشنود.
تمرکز بر حواس پنجگانه. مثال: به فراگیران تفهیم شود که مشاهده توام با تمرکز باعث یادگیری بیشتر و در نهایت خلاقیت می گردد.
- تقویت حافظه، هر قدر حافظه قوی تر باشد اطلاعات متمرکزتر و طبقه بندی شده تر است و هر قدر حافظه ضعیف تر باشد،اطلاعات پراکنده تر می شود. مثال: حفظ کردن اشعار، آیات قرانی و گزارش نویسی از مراسم مختلف می تواند به تقویت حافظه کمک کند.
- ساده کردن مطالب. زیرا سادگی باعث درک بیشتر می شود و ذهن را از درگیری با موارد اضافی فارغ می کند. مثال: تلاش معلم بر آن باشد تا هر مطلبی را با ساده ترین روش به فراگیران آموزس دهد.
-تاکید بر فکر کردن. مثال: معلم می تواند به منظور تقویت قدرت تفکر، در مورد هر مطلب آموزشی و غیر اموزشی از دانش اموزان نظر خواهی نماید.
- مصاحبت با افراد خلاق. برای این کار می توان از اندیشمندان و محققان دعوت به عمل آورد و از راهکارهای انان برای پرورش خلاقیت دانش آموزان بهره جست.
- ایجاد محیطی برای آموزش لذت بخش( طبق یکی از مفاد پیمان جهانی حقوق کودک، آموزش می باید برای کودک لذت بخش باشد.). مثال: انجام آزمایش های علمی، کارهای علمی، فعالیتهای گروهی، ادغام اموزش و بازی به لذت بخش شدن فرایند آموزش کمک می کند.
- گوش کردن به موسیقی، زیرا موزن بودن موسیقی به تلطیف شدن روحیه و در نهایت به پرورش خلاقیت کمک می کند.مثال: پخش سرودهای کودکانه در ساعات تفریح دانش اموزان.
- تماشای معماریها، نقاشیهاو آثار باستانی و هر چیز که در ان نظم و وزن وجود دارد.
- تشویق دانش اموزان برای شنیدن و دقت در اشعار خوب مانند اشعار مولوی، سعدی، فردوسی، حافظ و ...
- تشویق دانش اموزان به نوشتن و جمع اوری سخنان بزرگان.
- تشویق دانش اموزان برای انجام یک کار خوب در هر روز البته بدون در نظر گرفتن پاداش آن.
- شناخت و پرورش استعدادهای بالقوه دانش آموزان با برگزاری کلاسهای خط ، نقاشی، شعر، نویسندگی، عکاسی، هنرهای تزیینی، صوتی، نمایشی.
- بطور کلی معلم برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان و رشد خلاقیت در انان می باید قبل از تدریس، حین تدریس و پس از ان همواره پاسخگوی سوالات ذیل باشد.
الف: دانش اموزان برای درک یک موضوع به چه اطلاعاتی نیاز دارند؟ ( تشخیص نقطه شروع اموزش.)
ب: چگونه این اطلاعات را بایستی یاد بگیرند؟ ( روشها و فنون تدریس)
ج: چرا باید این اطلاعات را یاد بگیرند؟( انتقال اهداف اموزشی).
